TÜRKİYE’DE KADIN KOOPERATİFLEŞMESİ:
EĞİLİMLER ve İDEAL TİPLER*
KEİG Yayınları Dizisi : Araştırma raporu
HAZIRLAYAN : KEİG Platformu
BİRİNCİ BASIM : Ekim 2015
ÖNSÖZ
Kadın emeği ve kadınların istihdama katılımı tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de can alıcı toplumsal cinsiyet eşitsizliği meselelerinden birisidir. Özellikle 1970’lerden sonra bu sorun kalkınma yaklaşımlarının önemli odak noktalarından birisi haline gelmiştir. Söz konusu yaklaşımlardan ilki olan Kalkınmada Kadın perspektifi kadınların kalkınmaya entegrasyonunu var olan eşitsizliklerin giderilmesinde önemli bir adım olarak ortaya koysa da, bu yaklaşımı izleyen Kadın ve Kalkınma perspektifi kadınların zaten üretimin içerisinde olduğunu ve asıl olarak üretim ilişkilerindeki sömürünün eşitsizlik yarattığını öne sürmektedir. Kadınların sadece üretim emeklerine odaklanan bu iki yaklaşımın aksine Toplumsal Cinsiyet ve Kalkınma perspektifi ise bizlere kadınların yeniden üretim emeklerini de içerecek şekilde odağını genişleten ve tüm bu üretim süreçleri içerisinde kadınların güçlenmesini merkeze alan bütüncül bir değerlendirme imkânı sunmaktadır.
Elinizdeki bu araştırma, kadınların istihdama giriş biçimlerinden birisi olan kadın kooperatiflerini yukarıda sözü edilen kalkınma perspektiflerinden yola çıkarak hem karma kooperatiflerden ayırt edici yapısal özellikleri hem de kadınlar için yarattığı güçlenme imkânları açısından ele almaktadır.
Bu bağlamda araştırmanın temel sorunsalları şu şekilde sıralanabilir: Kadın kooperatifleri, kadınların sosyal hayata katılması, üretime katılması ve istihdama girişini sağlamakta mıdır? Kadın kooperatifleri, sınıfsal ve ataerkil sömürü örüntülerini aşındırmakta mıdır? Ev içi işbölümünü dönüştürür mü; ekonomik eşitsizlikleri zayıflatır mı; kadınların daha yüksek statülü ve çeşitlenmiş iş ve sektörlerde, yüksek getiri ile faaliyet göstermesini sağlar mı? Kadın kooperatifleri, kadınların hayatlarını düzenlerken kullanabilecekleri inisiyatif alanını genişletir mi; alternatiflerini çeşitlendirir mi? Bireysel, örgütlü güçlerini artırıp kimliklerini güçlendirir mi?
Araştırma kapsamında kadınlar tarafından kurulmuş ve işletilmekte olan, tarım dışı 21 kadın kooperatifi ve kooperatif benzeri örgütlenmenin kurucu ortak, ortak ve faydalanıcılarının yanı sıra, kooperatifin kuruluş sürecine dışarıdan danışmanlık ve aracılık gibi statülerle destek veren bazı kritik isimler ile yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bize zamanını ayırarak görüşmelere katılan tüm kadın kooperatifi kurucuları, ortakları ve destekçilerine çalışmaya olan katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Ayrıca, KEDV’e kadın kooperatiflerine ulaşmada sağladığı bağlantılar için teşekkürlerimizi sunarız. Araştırmanın sonuçları nitel yöntemin sınırlılığı bakımından tüm kadın kooperatifleri için geçerlilik iddiası taşımasa da günümüzde kadınların kooperatif yoluyla istihdama katılımı konusunda hem yapısal hem de bireysel düzeyde çıkarımlar yapmaya elverişli olan eğilimleri göstermektedir. Aynı zamanda,araştırmanın ileride hem KEİG Platformu hem de kadın emeği ve istihdamını merkeze alan tüm kadın örgütlerinin “kadın kooperatifleri” konusunda yerel ve ulusal düzeyde olası müdahale alanlarını ve ortaya atacakları politik adımları belirlemede yararlı olacağı görüşündeyiz.
Araştırmanın her aşamasına aktif katılan ve sahada görüşmeleri özenli bir çalışma ile yürüten Ayşe Gönüllü Atakan, Ebru Batık ve Semiha Arı’ya; araştırma içeriğinin hazırlanması ve metnin yazımı süreçlerinde yapılan toplantılarda geri bildirimlerde bulunarak katkı sunan KEİG Platformu üyesi örgütlere; kooperatif konusunda yazdığı tezini ve birikimini araştırma ekibi ile paylaşan Reyhan Toplu’ya, çalışmayı yürüten ve araştırma metnini kaleme alan Aslı Çoban ve Ayşe Gönüllü Atakan’a ve detaylı bir son okuma ile desteğini bizden esirgemeyen Ayşe Yetmen’e teşekkür ederiz.
KEİG Platformu
Ekim 2015
Araştırmaya ulaşmak için tıklayın.
* Bu rapordan kaynak göstermek kaydıyla yararlanılabilir.
